Stosunek do pracy jest złożonym stosunkiem społeczno-psychicznym, rezultatem wzajemnych oddziaływań różnorodnych czynników społeczno-ekonomicznych, najogólniejszych i konkretnych oraz obiektywnych i subiektywnych.

• Do czynników obiektywnych należy całokształt warunków społeczno-ekonomicznych, politycznych, kulturowych, jak i stosunków wytwarzania. Charakteryzują one obiektywną społeczno-ekonomiczną istotę pracy, determinują treść świadomości społecznej, warunkują podejmowanie różnych decyzji.

• Do czynników subiektywnych zalicza się wyznawany system wartości pracownika i grup pracowniczych, ich zainteresowania, motywy, postawy.

• Wśród najogólniejszych czynników wyróżnia się własność środków produkcji, ustrój polityczny, system wartości.

• Do konkretnych czynników należą te czynniki, które określają warunki i organizację pracy całego zespołu w zakładzie pracy, nawet stanowiska roboczego oraz konkretne okoliczności wychowania pracownika w rodzinie i w szkole. Kształtują one stosunek do pracy poprzez realizację zadań administracyjno-ekonomicznych.

Stosunek do pracy określany jest jako zespół dwu podstawowych elementów mających wpływ na wydajność pracy. Są nimi: stosunek do zawodu, do wykonywanego zajęcia oraz stosunek do środowiska społecznego i fizycznego (do kierownictwa, kolegów, warunków bezpieczeństwa pracy, zakładu jako całości).

Na stosunek pracowników do pracy wpływają trzy grupy czynników:

1. ogólne (makrospołeczne) - są równorzędne wszystkim rodzajom ludzkiej działalności. Zalicza się do nich:

• system społeczno-ekonomiczny społeczeństwa

• ustrój społeczno-polityczny z systemem podejmowania decyzji politycznych, kulturowych

• stan świadomości społecznej uwarunkowany stosunkami społeczno-ekonomicznymi i podstawowymi wartościami w społeczeństwie.

1. szczególne (mikrospołeczne) - związane są z określonym rodzajem działalności ludzkiej, np. działalności produkcyjnej, wynalazczej, politycznej. Wyróżnia się tu czynniki bezpośrednie (warunki i organizacja pracy, system płac, stosunki w zespole pracowniczym) oraz pośrednie (system wychowania w rodzinie, szkole, oddziaływanie środków masowego przekazu).

2. indywidualne - są związane z zawodowymi, demograficznymi, osobowościowymi cechami pracownika, np. wiek, płeć, stan rodzinny, wykształcenie, staż pracy, stanowisko, przynależność do różnych organizacji społecznych, pełnione w nich funkcje.

Stosunek pracowników do pracy jest zachowaniem pracownika, zbiorowości zakładowej lub poszczególnych jej kategorii zawodowych wobec zawodu i środowiska zawodowego. Jest to zachowanie się dzięki czemuś (pracy zawodowej) i stosunku do czegoś (do zakładu pracy), w którym wyrażane są określone postawy w formie opinii i stereotypów myślowych pracownika, społeczności zakładowej na dane problemy, które przejawiają się w działaniach biernych lub czynnych. Obiektywny charakter stosunku do pracy wyraża się w takich postawach pracownika, jak: efektywność pracy, podejmowanie inicjatyw, dyscyplinie pracy, w stosunkach międzyludzkich w zespołach pracowniczych, motywacji pracy, chęci podnoszenia własnych kwalifikacji zawodowych.

Stosunek pracowników do pracy może przejawiać się w różnych postawach. Przez wielu autorów postawa społeczna jest określana jako stan psychicznej gotowości będący produktem życiowego doświadczenia, warunkujący relacje jednostki, grupy w stosunku do przedmiotów i sytuacji, z którymi się ona styka, jako stopień negatywnego lub pozytywnego uczucia związanego z jakimś przedmiotem.

Komponenty postawy społecznej:

• poznawczy - wiąże się z wiedzą opisową (wiedzą pracowników o ich pracy) oraz z przekonaniami o danej sytuacji. Zawiera sądy, oceny, które są wyrazem świadomości społecznej oceniających.

• afektywny (emocjonalno-oceniający) - wyraża silne, lecz krótkotrwałe uczucia wzruszenia, uniesienia. Charakteryzuje stany skłonności i sympatii oraz oceny danej sytuacji. Odnoszą się one do celów, skutków zamierzonych i niezamierzonych, przewidywanych i nieprzewidywanych, głównych i ubocznych, środków i metod działania.

• zachowawczy (behawioralny) - dotyczy różnych przejawów działań wynikających przeważnie z obiektywnych, codziennych potrzeb środowiska domowego, zawodowego.

Komponenty te są wzajemnie uwarunkowane. Ich skuteczność działania zależy od stopnia prawdziwości wiedzy o obiekcie, jej obiektywności.

Postawy wobec pracy mogą się wyrażać jako postawy wobec czynności zawodowych (zawodu) i jako postawy wobec kolegów z pracy, przełożonych, warunków pracy (środowiska społecznego i fizycznego zakładu pracy). Postawie wobec pracy towarzyszą szczegółowe postawy wobec poszczególnych jej składników. W ten sposób powstaje liczba i zakres postaw cząstkowych, które zależą od tego, czy badana jest praca przemysłowa, wynalazcza, praca w handlu, w usługach czy praca robotników, kierowników.

Każdej instytucji powinno zależeć na wytworzeniu i utrzymaniu pozytywnych postaw wobec pracy. Jeśli nie zależy, świadczy to o patologii tej instytucji, dlatego: zakłady pracy powinny rozwijać różne sposoby wytwarzania pozytywnych postaw, m.in. poprzez odpowiednią politykę płac, awansową, nagród i kar, poprzez określoną organizację pracy, atmosferę w pracy, kształtowaną motywację pracy i aktywność zawodową.

Bibliografia:

Januszek H., Sikora J., Socjologia pracy, Akademia Ekonomiczna, Poznań 2000